Οι επιδράσεις στην υγεία από την έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους, που έχουν τεκμηριωθεί, περιλαμβάνουν τη μείωση της αναπνευστικής ικανότητας, την αύξηση της συχνότητας των αναπνευστικών συμπτωμάτων και της χρήσης φαρμάκων, τη μείωση της δραστηριότητας, την αύξηση των επισκέψεων σε γιατρούς και εξωτερικά ιατρεία, μέχρι σοβαρότερες επιδράσεις όπως την αύξηση των εισαγωγών επειγόντων περιστατικών στα νοσοκομεία (με νοσήματα του αναπνευστικού και καρδιαγγειακού συστήματος), την αύξηση της θνησιμότητας και τη μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης [2].
Ειδικότερα τις επιδράσεις στην υγεία ταξινομούμε σε βραχυχρόνιες (που συμβαίνουν άμεσα-την ίδια ημέρα- ή τις αμέσως επόμενες ημέρες από την έκθεση) και μακροχρόνιες (που σχετίζονται με τη μακροχρόνια έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση π.χ. για όλη τη ζωή ενός ατόμου ή για πολλά χρόνια).
Η ατμοσφαιρικοί ρύποι είναι αέριοι (όπως το όζον, το διοξείδιο του αζώτου, το διοξείδιο του θείου, το μονοξείδιο του άνθρακα) και σωματιδιακοί. Για τις σύγχρονες πόλεις, περισσότερο τεκμηριωμένες είναι οι επιδράσεις των αιωρούμενων ατμοσφαιρικών σωματιδίων, ενώ σοβαρά προβλήματα δημιουργεί και η έκθεση στο όζον. Τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα δεν είναι ομοιογενή: τα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά τους ποικίλλουν διαχρονικά και γεωγραφικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά προσδιορίζονται από τις πηγές της ρύπανσης και από τις μετεωρολογικές συνθήκες. Η μελέτη τους, επομένως, καθώς και η μέτρησή τους, παρουσιάζουν δυσκολίες. Τα αιωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια μετρούνται με δείκτες: παραδοσιακά στην Ευρώπη και στην Ελλάδα μετρούσαμε τον «μαύρο καπνό», σωματίδια μαύρου χρώματος με διάμετρο περίπου <4μm. Από το 1999 θεσμοθετήθηκε από την ΕΕ η μέτρηση των ΡΜ10, σωματιδίων με αεροδυναμική διάμετρο <10μm. Το 2008 προστέθηκε και η μέτρηση των ΡΜ2.5. Επειδή τα μικρότερα σωματίδια (ΡΜ2.5 ή ΡΜ0.1) εισχωρούν βαθύτερα στους πνεύμονες, θεωρούνται πιο επικίνδυνα για την υγεία. Παρόλο που αντιπροσωπεύουν σχετικά μικρή αναλογία ως προς τη μάζα των σωματιδίων, αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του αριθμού των σωματιδίων. Ας σημειωθεί ότι το 90% των εκπεμπόμενων σωματιδίων από πετρελαιοκίνητα οχήματα είναι (κατά μάζα) ΡΜ1.
Στο Σχήμα 1 φαίνονται οι διαστάσεις των σωματιδίων σε σχέση με το μέγεθος μιας τρίχας.
Οι βραχυχρόνιες επιδράσεις των αιωρούμενων ατμοσφαιρικών σωματιδίων στον ημερήσιο αριθμό θανάτων έχουν τεκμηριωθεί σε πολλές μελέτες χρονοσειρών, από τις οποίες πιο έγκυρες θεωρούνται αυτές που αναφέρονται σε πολλές πόλεις. Έτσι, το Ευρωπαϊκό πολυκεντρικό πρόγραμμα ΑΡΗΕΑ (Air Pollution and Health: a European Approach), έδειξε ότι παρατηρείται 0.6% αύξηση στην ημερήσια ολική θνησιμότητα όταν τα ΡΜ10 είναι αυξημένα κατά 10μg/m3. Αυτή η επίδραση αφορά την ίδια ημέρα της αυξημένης ρύπανσης και την επομένη [3]. Ειδικά για τους θανάτους από καρδιακές αιτίες ή αναπνευστικές αιτίες, η παρατηρούμενη ημερήσια αύξηση είναι 0.6-0.8% [4]. Αν λάβουμε υπόψη τις επιδράσεις 40 ημερών, τότε η ημερήσια αύξηση στη θνησιμότητα είναι 1,6%, για την ίδια αύξηση στα ΡΜ10, ενώ ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η επίδραση των 40 ημερών έκθεσης στην ημερήσια θνησιμότητα από αναπνευστικές αιτίες που ανέρχεται σε 4.2% [5]. Οι επιδράσεις είναι παρόμοιες αν ως δείκτη των σωματιδίων χρησιμοποιήσουμε το Μαύρο Καπνό. Αντίστοιχα έχει βρεθεί ότι οι επείγουσες εισαγωγές από αναπνευστικά νοσήματα (περιλαμβανομένων και των εισαγωγών παιδιών με κρίση άσθματος) αυξάνονται ημερησίως κατά περίπου 1% [6]. Οι επιδράσεις αυτές είναι μεγαλύτερες σε πόλεις στις οποίες τα σωματίδια προέρχονται σε μεγαλύτερο βαθμό από οχήματα, στις θερμότερες πόλεις καθώς και εκεί όπου η αναλογία των ηλικιωμένων είναι μεγαλύτερη [3].
Η μελέτη των μακροχρόνιων επιδράσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι δυσκολότερη γιατί απαιτεί μακροχρόνια παρακολούθηση πολλών ατόμων και καλές μετρήσεις ή εκτιμήσεις της έκθεσης στη ρύπανση. Έτσι, οι μελέτες αυτές είναι λιγότερες, αλλά έχουν δείξει ότι οι μακροχρόνιες επιδράσεις είναι πιο σημαντικές. Η πιο γνωστή μελέτη είναι της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας [7], που πραγματοποιήθηκε σε 151 πόλεις και κάλυψε μισό εκατομμύριο κατοίκους. Η μελέτη αυτή έδειξε ότι στην πιο ρυπασμένη πόλη, σε σχέση με την πιο καθαρή, η ολική θνησιμότητα ήταν αυξημένη κατά 6%, η θνησιμότητα από καρδιο-αναπνευστικές αιτίες ήταν αυξημένη κατά 9% και η θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα κατά 14%.
Στο σχήμα 2 φαίνεται ο αριθμός θανάτων ανά 100.000 κατοίκους που θα προλαμβάνονταν αν οι ετήσιες συγκεντρώσεις των ΡΜ10 μειώνονταν σε 20μg/m3 σε ορισμένες Ευρωπαϊκές πόλεις, από τις βραχυχρόνιες (κίτρινο), μεσοπρόθεσμες (κόκκινο) και μακροχρόνιες επιδράσεις (μπλε). Φαίνεται ότι οι μακροχρόνιες επιδράσεις είναι σημαντικότερες.
Αντίστοιχα στο σχήμα 3 φαίνεται το κέρδος στο προσδόκιμο επιβίωσης στην ηλικία των 30 ετών να μειωθούν οι συγκεντρώσεις ΡΜ2.5 στα 15μg/m3 (www.apheis.net-www.aphekom.org).
Συμπερασματικά, η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση συνιστά ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα υγείας, αν συνεκτιμηθεί η έκτασή της και ο ακούσιος χαρακτήρας της. Στη χώρα μας δεν φαίνεται να έχουμε συνειδητοποιήσει τη σημασία της και έτσι ακόμα και τα θεσμοθετημένα μέτρα αντιμετώπισης δεν εφαρμόζονται.
Βιβλιογραφία:
Pope CA, Dockery D. Health effects of fine particulate air pollution: lines that connect. J Air Waste Manag Assoc 2006; 56: 709-42
W.H.O. Quantification of the health effects of exposure to air pollution, 2001.
Katsouyanni K, Touloumi G, Samoli E, Gryparis A, Le Tertre A, Monopolis Y,Rossi G, Zmirou D, Ballester F, Boumghar A, Anderson HR, Wojtyniak B, Paldy A, Braunstein R, Pekkanen J, Schindler Ch, Schwartz J. Confounding and effect modification in the short-term effects of ambient particles on total mortality: results from 29 European cities within the APHEA2 project. Epidemiology 2001, 12: 521-31.
Analitis A, Katsouyanni K, Dimakopoulou K, Samoli E, Nikoloulopoulos AK, Petasakis Y, Touloumi G, Schwartz J, Anderson HR, Cambra K, Forastiere F, Zmirou D, Vonk JM, Clancy L, Kriz B, Bobvos J, Pekkanen J. Short-term effects of ambient particles on cardiovascular and respiratory mortality. Epidemiology 2006; 17: 230-33.
Zanobetti A, Schwartz J, Samoli E, Gryparis A, Touloumi G, Atkinson R, LeTertre A, Bobvos J, Celko M, Goren A, Forsberg B, Michelozzi P, Rabczenko D, Aranguez Ruiz E, Katsouyanni K. The temporal pattern of mortality responses to air pollution: a multicity assessment of mortality displacement. Epidemiology 2003; 13: 87-93.
Atkinson R, Anderson R, Sunyer J, Ayres J, Baccini M, Vonk JM, Boumghar A, Forastiere F, Forsberg B, Touloumi G, Schwartz J, Katsouyanni K. Acute effects of particulate air pollution on respiratory admissions: results of the APHEA2 project. Am J Respir Crit Care Med 2002; 164: 1860-6.
Pope CA, Burnett RT, Thun MJ, Calle EE, Krewski D, Ito K, Thurston GD. Lung cancer, cardiopulmonary mortality, and long-term exposure to fine particulate air pollution. JAMA 2002 287:1132-41.
